مجله اینترنتی دیده ها همیار زندگی شما
حالت تهوع (حال بههمخوردگی) یک احساس ناراحتی در معده است که به طور معمول پیش از استفراغ رخ میدهد. به تخلیهی معده (با فشار) از راه دهان چه ارادی و چه غیرارادی استفراغ گفته میشود.
تهوع و استفراغ بیماری نیستند، اما نشانهی بسیاری از عارضهها همچون التهاب یا ویروس های گوارشی، مسمومیت غذایی، بیماری حرکت، پرخوری، رودهی مسدود، ضربه به سر یا ضربه مغزی، آپاندیس، میگرن و..هستند.
گاهی نیز نشانهی برخی مشکلات جدیتر همچون حملهی قلبی، بیماریهای کلیوی و کبدی، بیماریهای سیستم عصبی مرکزی، تومورهای مغزی و برخی از انواع سرطانها هم هستند.
تفاوت بین تهوع و استفراغ چیست؟
تهوع، احساس ناراحتی در معده بوده که معمولاً با حس بالا آوردن همراه است ولی لزوماً به استفراغ ختم نخواهد شد. استفراغ خالی کردن با فشار و ارادی یا غیر ارادی محتویات معده از طریق دهان است.
برخی از عوامل تحریک کنندهی استفراغ عفونت، جراحت و حساسیت غذایی ناشی از معده و روده، گیجی و بیماری حرکت (Motion sickness) ناشی از گوش داخلی و ضربه به سر، التهاب مغزی، تومور، میگرن و سردرد ناشی از مشکلات مغزی هستند.
چه کسانی بیشتر در معرض تهوع و استفراغ هستند؟
حالت تهوع و استفراغ میتواند هم در کودکان و هم در بزرگسالان رخ دهد. درمانهای سرطان مانند پرتودرمانی یا شیمیدرمانی، اغلب باعث تهوع و استفراغ میشوند.
زنان باردار اغلب در سه ماهه اول بارداری، تهوع و استفراغ را تجربه میکنند که معمولا صبحها اتفاق میافتد. تقریبا ۵۰ تا ۹۰ درصد زنان باردار حالت تهوع را تجربه میکنند و ۲۵ تا ۵۵ درصد از آنها استفراغ دارند.
حالت تهوع و استفراغ چه عللی دارد؟
علل استفراغ با توجه به سن متفاوت است. استفراغ در بزرگسالان معمولا درنتیجه یک عفونت ویروسی و مسمومیت غذایی و همچنین در برخی موارد، درنتیجه بیماری حرکت و بیماریهایی است که فرد در آن تب بالایی دارد.
علل حالت تهوع و استفراغ کاملا مشابه یکدیگر هستند. عوامل بسیاری در حالت تهوع و استفراغ نقش دارند که برخی از آنها عبارتاند از:
- دریازدگی و سایر بیماریهای حرکتی
- حالت تهوع بارداری در اوایل بارداری
- درد شدید
- قرار گرفتن در معرض سموم شیمیایی
- استرس هیجانی (ترس)
- بیماری کیسه صفرا
- مسمومیت غذایی
- سوءهاضمه
- ویروسهای مختلف
- بوهای خاص
علل استفراغ در کودکان نیز معمولا شامل عفونت ویروسی، مسمومیت غذایی، بیماری حرکت، پرخوری، سرفه و بیماریهایی است که کودک در آنها تب بالایی دارد.
اگرچه این مسئله نادر است اما انسداد رودهها که اغلب در اوایل نوزادی اتفاق میافتد نیز میتواند موجب استفراغ شود. استفراغ معمولا بیضرر است اما میتواند نشانهای از یک بیماری جدیتر باشد.
چند نمونه از بیماریهای جدی که میتوانند موجب حالت تهوع و استفراغ شوند عبارتاند از:
- ضربهمغزی
- آنسفالیت
- مننژیت
- انسداد روده
- آپاندیسیت
- سردردهای میگرنی
- تومورهای مغزی
محدوده زمانی که استفراغ یا تهوع رخ میدهد، میتواند به شناخت علت کمک کند، اگر در فاصلهی کمی بعد از خوردن غذا اتفاق بیفتد، احتمالاً دلیل آن مسمومیت غذایی یا التهاب دیوارهی معده، زخم معده یا پرخوری عصبی است.
تهوع و استفراع یک تا ۸ ساعت بعد از غذا خوردن هم میتواند نشانهای از مسمومیت غذایی باشد. همچنین بعد از مصرف برخی غذاهای حاوی باکتری سالمونلا مدت زمانی بیشتری طول می کشد تا علایم بروز کند.
مراقبتهای اورژانسی برای حالت تهوع و استفراغ چگونه است؟
زیر شش سال
برای هر کودکی که زیر شش سال است و شرایط زیر را دارد لازم است به دنبال دریافت مراقبتهای اورژانسی باشید:
- هم استفراغ دارد و هم اسهال
- استفراغ پرتابی دارد
- علائم کمآبی بدن مانند چروکیده شدن پوست، تحریکپذیری، نبض ضعیف یا کاهش هوشیاری را نشان میدهد
- بیش از دو یا سه ساعت استفراغ کرده است
- تب بالای 100 درجه فارنهایت (38 درجه سانتیگراد) دارد
- بیش از شش ساعت است که ادرار نکرده است
بالای شش سال
اگر کودک بالای شش سال سن دارد و شرایط زیر را نیز دارد برای او به دنبال مراقبتهای اورژانسی باشید:
- استفراغ او بیش از 24 ساعت طول کشیده است
- علائم کمآبی بدن را دارد
- کودک بیش از شش ساعت است ادرار نکرده است
- کودک گیج یا بیحال به نظر میرسد
- کودک تب بالاتر از 102 درجه فارنهایت (39 درجه سانتیگراد) داردبزرگسالان
درصورتیکه هر یک از علائم زیر را دارید لازم است به دنبال دریافت مراقبتهای اورژانسی باشید:
- سردرد شدید
- سفتی گردن
- بیحالی
- گیجی
- وجود خون در استفراغ
- نبض سریع
- تنفس سریع و پیدرپی
- تب بیش از 102 درجه فارنهایت (39 درجه سانتیگراد)
- کاهش پاسخگویی
- درد شدید یا مداوم شکم
آیا استفراغ قابل درمان است؟
درمان استفراغ فارغ از سن و علت عبارتند از:
- نوشیدن مقدار بیشتری مایعات
- پرهیز از خوردن غذاهای جامد تا زمانی که دورهی استفراغ تمام شود
- اگر استفراغ و اسهال بیشتر از ۲۴ ساعت ادامه داشته باشند، محلول خوراکی پدیلات (Pedialyte) یا او آر اس(ORS) برای پیشگیری و درمان از دست رفتن آب بدن بسیار کمک کننده خواهد بود. (بهتر است قبل از مصرف این داروها با پزشک خود مشورت کنید)
- زنان بارداری که از بیماری صبحگاهی رنج میبرند، قبل از برخواستن از رختخواب در هنگام صبح بیسکوییت یا پیش از رفتن به رختخواب در هنگام شب بهتر است اسنکهای پروتئینی شامل پنیر و گوشت کمچرب میل کنند.
- اگر دلیل استفراغ درمانهای انجام شده برای سرطان باشد، به فرد دارو داده میشود.
- همچنین برای درمان استفراغ ناشی از بارداری، بیماری حرکت و برخی از انواع سرگیجه هم داروهایی وجود دارد. قبل از مصرف این داروها باید با پزشک مشورت کرد.
چگونه میتوان از حالت تهوع و استفراغ پیشگیری کرد؟
شما میتوانید با راهکارهایی مثل خوردن وعدههای غذایی کوچکتر در طول روز، آهسته غذا خوردن و استراحت کردن بعد از غذا خوردن، از حالت تهوع پیشگیری کنید.
برخی افراد مطرح کردهاند که اجتناب از برخی گروههای غذایی و غذاهای تند از حالت تهوع آنها جلوگیری کرده است. اگر حالت تهوع دارید، قبل از بلند شدن از تخت خود کراکرهای ساده بخورید و سعی کنید قبل از خواب، مواد غذایی پرپروتئین مانند پنیر، گوشت بدون چربی یا آجیل مصرف کنید.
از سوی دیگر، اگر استفراغ را تجربه میکنید سعی کنید مقدار کمی مایعات شیرین مثل نوشابه یا آبمیوه بنوشید. نوشیدن دمنوش زنجبیل یا خوردن زنجبیل نیز میتواند به آرام شدن معده شما کمک کند. علاوه بر این، از نوشیدن آبمیوههای اسیدی مانند آبپرتقال اجتناب کنید زیرا این نوشیدنیها میتوانند موجب ناراحتی بیشتر معده شوند.
برخی داروهای بدون نسخه، مانند مکلیزین (بونین) و دیمن هیدرینات (درامامین) نیز میتوانند تاثیرات ناشی از بیماری حرکت را کاهش دهند. علاوه بر این، به یاد داشته باشید که درحالیکه در ماشین در حال حرکت نشستهاید مصرف تنقلات را محدود کنید و درصورتیکه مستعد ابتلا به بیماری حرکت هستید مستقیما به پنجره جلو نگاه کنید.
حالت تهوع و استفراغ علائم بسیار شایعی هستند که میتوانند توسط عوامل متعددی ایجاد شوند. این علائم هم در کودکان و هم در بزرگسالان مشاهده میشود. بااینحال، در افرادی که تحت درمان سرطان قرار دارند و همچنین در زنان باردار شایعترند.
برای درمان حالت تهوع و استفراغ راههای خانگی متعددی وجود دارد اما اگر این علائم نشاندهنده یک بیماری زمینهای باشند، تشخیص این بیماری اهمیت زیادی دارد.
داروی ضد تهوع برای موارد خاص استفراغ و حالت تهوع
هرچند بعضی از داروهای ضد تهوع برای درمان طیف وسیعی از استفراغ و حالت تهوع استفاده میشوند، در موقعیتهای خاص استفاده از بعضی داروها به دیگری ترجیح داده میشوند.
انواع حالت های تهوع
گاسترواِنتریت و آنفولانزای معده
گاستروانتریت حاد معمولا بهدلیل عفونتهای ویروسی، باکتریایی یا انگلی ایجاد میشود. گزینههای درمانی موجود برای حالت تهوع ثانویه در بزرگسالان شامل آنتاگونیستهای دوپامین مانند متوکلوپرامید یا پروکلرپرازین و آنتاگونیستهای سرتونین مانند اندانسترون است.
تهوع ناشی از مواد مخدر
نقش داروی ضد تهوع برای مدیریت استفراغ و حالت تهوع ناشی از مواد مخدر خیلی مشخص نیست. در نتیجه، انتخاب داروی ضد تهوع در این موارد به عواملی مثل بیماری زمینهای، عوارض جانبی مواد مخدر و تشخیص پزشک بستگی دارد.
بر اساس پژوهشی مروری، دوز پایین دروپریدول (کمتر از ۴ میلیگرم در روز) و اندونسترون در دوزهای روزانه ۸ یا ۱۶ میلیگرم در کاهش حالت تهوع ناشی از مواد مخدر مؤثر است. منتها آنتاگونیستهای سرتونین برای این موضوع اثر محدودی دارند و متوکلوپرامید تفاوتی با دارونما ندارد.
تهوع ناشی از میگرن
میگرن معمولا با استفراغ، حالت تهوع و کاهش حرکات معدهرودهای همراه است. در نتیجه، جذب دارو کاهش مییابد و داروهای ضد تهوع تزریقی موردنیاز است.
متوکلوپرامید، که نوعی داروی ضد تهوع پروکینتیک است، زمان جذب اسپرین خوراکی و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی را در بیماران مبتلا به میگرن کاهش میدهد. آنتاگونیستهای دوپامین مانند پروکلرپرازین یا کلرپرومازین برای کنترل استفراغ و حالت تهوع مؤثرند. منتها اطلاعاتی درمورد اثر آنتاگونیستهای سرتونین روی میگرن وجود ندارد.
تهوع بارداری
استفراغ و حالت تهوع در ۳ماهه اول بارداری شایع است. اگر به داروی درمانی نیاز باشد، آنتیهیستامینهایی شامل دوکسیلامین و دیفنهیدرامین مؤثرند که احتمال ناهنجاریهای مادرزادی را افزایش نمیدهند. متوکلوپرامید نیز بدون احتمال افزایش ناهنجاریهای مادرزادی، سقط خودبهخودی و کاهش وزن هنگام تولد معمولا مؤثر است. سایر آنتاگونیستهای دوپامین در این دوران توصیه نمیشود.
استفاده از آنتاگونیستهای سرتونین مانند اندانسترون در بارداری در حال افزایش است. منتها اطلاعات کمی درمورد ایمنی این دسته از داروها وجود دارد و ممکن است کمی احتمال بروز لبشکری را افزایش دهد. به همین دلیل، استفاده از آنتاگونیستهای سرتونین جز درمانهای اولیه نیست. در دوران بارداری، قبل از استفاده از هر نوع دارویی حتما با پزشک خود مشورت کنید.
تهوع مربوط به اختلالات دهلیزی مثل دریازدگی
استفراغ و حالت تهوع مربوط به سرگیجه موضعی و دریازدگی بهدلیل تحریک مراکز استفراغ همراه با مراکز وستیبولار یا دهلیزی مغز اتفاق میافتد. نوروترانسمیترهای اولیه درگیر در این مسیر گیرندههای هیستامین و گیرندههای موسکارینی استیلکولین هستند؛ بنابراین، درمان اصلی آن با آنتیهیستامینهایی مثل پرومتازین، آنتیکولینرژیکهایی مانند هیوسین .
تهوع مربوط به مراقبت تسکینی
موارد استفراغ و حالت تهوع در مراقبت تسکینی طیف گستردهای دارد و میتواند شامل موارد زیر باشد:
- حالت تهوع بیوشیمیایی مثل هایپرکلسمی (افزایش کلسیم)؛
- حالت تهوع مربوط به سم مثل سندروم بیاشتهایی-کاشکسی؛
- حالت تهوع مربوط به درمان مثل شیمیدرمانی یا استفاده از مواد مخدر؛
- حالت تهوع مربوط به بیماری مثل سرطان، بیماری کلیوی یا اِدم گوارشی در نارسایی قلبی؛
مرجعی برای انتخاب داروی ضد تهوع در مراقبت تسکینی وجود ندارد. در بیش از ۴۰ درصد موارد مصرف، متوکلوپرامید ۱۰ میلیگرم ۳ بار در روز مؤثر است. در ۴۷ درصد موارد، هالوپریدول ۱٫۵ تا ۵ میلیگرم روزانه مؤثر است و در ۷۰ درصد موارد، کلوروپرامازین ۲۵ میلیگرم ۴ بار در روز مؤثر است.
واکنشهای جانبی مثل خوابآلودگی و اثرات ضدکولینرژیکی، بهخصوص درمورد اولانزاپین و کلرپرومازین، ممکن است فواید آنتاگونیستهای دوپامینی را محدود کند.
آنتاگونیستهای دوپامین مانند پروکلرپرازین انجام میشود.
تهوع شیمیدرمانی
توانایی ایجاد حالت تهوع در داروهای شیمیدرمانی متنوع است. برای داروهایی با قدرت تهوعزایی پایین مثل پاکلیتاکسُل از آنتاگونیستهای سرتونین و برای داروهای با قدرت تهوعزایی بالا مثل سیسپلاتین از ترکیب آنتاگونیستهای سرتونین، نوروکینین و دگزامتازون استفاده میکنند.
هالوپریدون و اولانزاپین هم میتوانند برای درمان حالت تهوع ناشی از شیمیدرمانی استفاده شوند.
آنتیهیستامینها، متوکلوپرامید و پروکلرپرازین اثر کمی بهعنوان داروی ضد تهوع شیمیدرمانی دارند. بنزودیازپینها مانند لورازپام در کاهش اضطراب و حالت تهوع اولیه نقش دارند.
کانابینوئیدها هم میتوانند برای درمان حالت تهوع در افرادی که به درمان اولیه جواب ندادند استفاده شوند.
تهوع پرتودرمانی
شدت استفراغ و تهوع مربوط به پرتودرمانی به ناحیه تحریکشده در بدن بستگی دارد؛ برای مثال، اگر کل بدن تحت پرتودرمانی قرار گیرد، احتمال استفراغ و تهوع بالاست و باید از ترکیب آنتاگونیستهای سرتونین و دگزامتازون استفاده کرد. تابش پرتو به سر و گردن خطر کمتری دارد و میتواند تنها با آنتاگونیستهای سرتونین مدیریت شود که نسبت به آنتاگونیستهای دوپامین تأثیر بیشتری دارند.
تهوع بعد از جراحی
بر اساس پژوهشی، آنتاگونیستهای سرتونین، دگزامتازون، دروپریدول و سیکلیزین همگی برای درمان استفراغ و تهوع بعد از جراحی نسبت به دارونما مؤثرترند.
البته ممکن است بسته به محل جراحی، از داروی ضد تهوع خاصی اجتناب شود؛ برای مثال، ممکن است بهدلیل اثر یبوستزایی آنتاگونیستهای سرتونین، از این دارو برای بیمارانی با احتمال انسداد روده استفاده نشود. بنزودیازپینهایی مانند لورازپام و آنتاگونیستهای نوروکینین مثل اپرپیتانت هم میتوانند برای استفراغ و حالت تهوع بعد از جراحی استفاده شوند.
عوارض جانبی داروهای ضد تهوع
- یبوست: بهتر است افرادی که احتمال یبوست در آنها بالاست بهجای آنتاگونیستهای سرتونین و آنتیکولینرژیک از آنتاگونیست دوپامین استفاده کنند؛
- علائم اکستراپیرامیدال: بعضی داروها ممکن است احتمال علائم اکستراپیرامیدال مثل اختلال کشیدگی عضلانی (دیستونی)، بیقراری حرکتی (آکاتژیا) و پارکینسون را به همراه داشته باشد؛
- خوابآلودگی: آنتاگونیستهای دوپامین معمولا با خوابآلودگی همراهاند. هرچند این اتفاق در بعضی شرایط بهعنوان داروی آرامبخش مفید است، اما ممکن است بهعنوان داروی ضد تهوع چندان مناسب نباشد؛
- افزایش فاصله کیو.تی (QT) قلب: بعضی از داروها مثل اندانسترون و گرانیسترون ممکن است با توجه به دوز مصرفی این فاصله را افزایش دهند، اما بعضی داروها مثل پالونوسترون و تروپیسترون در فاصله QT اثری ندارند؛
- اثرات آنتیکولینرژیک: بعضی داروهای ضد تهوع اثراتی مثل گیجی، هذیان، توهم، اختلال بینایی، احتباس ادرار، یبوست و تاکیکاردی را به همراه دارند. این عوارض جانبی در افراد مسن ممکن است احتمال اختلال شناختی، ازحالرفتن و مرگ را افزایش دهد. آنتاگونیستهای دوپامین، آنتیهیستامینها و هیوسین اثرات آنتیکولینرژیک دارند.
همچنین میتوان به عوارض جانبی زیر هم اشاره کرد:
- لکنت زبان؛
- کاهش شنوایی؛
- بدترشدن استفراغ و حالت تهوع؛
- مشکلات روانی (مانند توهم یا گیجی)؛
- تغییر ضربان قلب (مثل افزایش ضربان)؛
- خستگی عضلانی، اسپاسم عضلانی یا تشنج.
عوارض خاص داروهای ضدتهوع
- کانابینوئیدها: تغییر حالت ادراک و سرگیجه؛
- بیسموت ساب سالیسیلات: مدفوع سیاه و تغییر رنگ زبان؛
- کورتیکواستروئیدها: سوءهاضمه، افزایش اشتها و تشنگی، جوش؛
- مسدودکنندههای گیرنده سرتونین: خشکی دهان، خستگی، یبوست؛
- آنتیهیستامینها: خوابآلودگی، خشکی دهان، خشکی مسیر هوایی؛
- مسدودکنندههای گیرندههای دوپامین: خستگی، یبوست، زنگزدن گوش، خشکی دهان، بیقراری و گرفتگی عضلانی.
